Irak’ta Türkmen Radyoculuk Tarihi

Irak’ta Türkmen Radyoculuk Tarihi

Dr. Şemsettin Küzeci

Giriş:

1918 yılında Irak’ı Osmanlıdan teslim alan İngilizler 1921 yılında Kraliyet dönemini başlattılar. Bu döneminde Irak’ta yazılı basının yanında ilk defa olarak işitsel ve görsel basını da yayına faaliyet gösterdi. 1932’de Irak’ta İlk kez radyo aracı kullanıldı. Irak’a İngiltere tarafından radyo vericileri getirildi.  22 Mart 1932 tarihinde saat: 8.30-10.30 arasında Irak radyosu adı altında deneme yayınına başlandı. 1 Nisan 1932 Irak’ta Sanayi-Ziraat Fuarı’nın açılışı dolaysıyla Irak Kralı Birinci Gazi Irak radyosunda bir ulusa sesleniş konuşması yaparak resmen Irak radyosunun açılışını yaptı. Radyonun başlangıcı mütevazı, küçük bir istasyon olarak günde 3 saat yayınla başladı. Yayın akışı Arapça olarak Kuran Kerim, haber bülteni ve bazı müzik parçalarından oluşuyordu. Yayın gücü yarım kv. olup 391 m uzunluğunda orta dalga üzerinden yayına başladı. Daha sonra Irak radyosu gelişti. Gücü arttı. Çeşitli dalgalar üzerinde yayın kapasitesi genişletildi.

Günlük yayınında birkaç yabancı dilde programlar hazırlayarak yayın yaptı. Yeni stüdyolar açıldı. Irak radyosu gittikçe gelişti. Müzik, Teknik, Programlar, Tiyatro, Dinleme ve Kütüphane bölümleri de radyo bünyesinde oluşturuldu. Daha sonra yayın süresi 20 saate yükselen Irak radyosu, Arapçanın yanında İngilizce, Almanca, Fransızca, Türkçe, Farsça, Kürtçe, Orduca ve Türkmence dillerinde de yayın yapmaya başladı. 1970’den sonra yayın süresi günlük 6 saate yükseldi. 1972’de 9 saat ve 1975’te günlük 15 saat Kürtçe yayın yapıldı. Süryanice ise, 1974 yılında 30 dakika süreyle yayın yapıtı. 1975’te 90 dakika ve 1976’de 120 dakikaya yükseldi.  Radyo üç verici istasyona sahip idi. O dönemde silahlı kuvvetler adlı ilgiyle izlenen programlara yer veriliyordu. Dikta Irak rejimi tarafından Baas partisi döneminde Irak’ta radyo yayının tıpkı tv, gazete ve dergi gibi iktidarın tek eliyle idare ve kontrol edilmiştir. Devlet radyosu dışında yine devlet kontrolünde iktidara destek olmak amacıyla bazı radyoların da yayınına izin verilmiştir.

Irak’ta Türkmence Radyosu

Irak radyosu 1936 yılında düzenli olarak yayına başlarken önce Arapça daha sonra Türkmence, Kürtçe ve Süryanice dillerinde yayını devam etti. Irak radyosunun açılışında Türkmen ses sanatçısı Abdülvahit Küzeci ile Abdurrahman Kızılay Türkmence olarak 3 şarkı söylediler. Küzeci 2 şarkı bir şarkı da Kızılay ile birlikte düet yaptılar. Türkmence bölümü ise bağımsız olarak Pazar, 1 Şubat 1959 yılında kısa dalgadan 30 dakika süreyle (15.25–15.44) saatleri arası ilk yayınına başladı. Daha sonra bu süre zaman içerisinde artırıldı. Siyasi, kültür, sanat, folklor ve spor programlarının yanında tiyatro oyunları da radyodan sunuldu. 1991 yılından sonra ABD ve müttefik güçlerce Irak’a uygulanana ambargo nedeniyle Irak’ta Kitle iletişim araçlarına kısıtlama getirildi. Programlar azaldı ve ciddi anlamda yayın faaliyetleri iflas noktasına geldi. Hatta hatta radyonun yayını Bağdat’ın içinden bile duyulamıyor hale geldi.

Saddam Sonrası Irak’ta Radyo Yayınları

İşgal sonrası işitsel iletişim alanında radyo yayınları büyük çapta hız kazandı. Irak radyosu 60 yıl boyunca Irak’ta müteakip iktidarların hal lisanı olmuştu. İşgal sonrası televizyon kanallarının sayısını dört katına yükselten radyo vericileri bulunmaktadır. Kimi partileri binasının çatı katında bir verici ile basit bir mikser ve birkaç cihaz, bir spiker ile parti propagandasını yapmaktadır. Kimi de farklı amaçlar için yayın yapıp, Irak’ta denetim, yayın kanunu ve yayın yasağının bulunmayışından yararlanmaktadırlar. Bugün Irak’ta 200’den fazla radyo istasyonu ve vericiler bulunmaktadır. Bu radyolar; siyasi partiler, üniversiteler, sivil toplum örgütleri, dini akımlar ve ticari amaçla, siyasi, sosyal, ekonomi, kadın, gençlik- spor, öğrenci, kültür -sanat, gaziler ve çocuklara yönelik çeşitli programlar üretmektedirler. Uydu üzerinden yayın yapan TV kanallarının hemen tamamının bir FM radyosu bulunmakta ayrıca yerel ve ulusal yayın yapan birçok radyo istasyonu da yayın yapmaktadır. Bu radyoların yayın politikaları ise siyasi partiler tarafından bazen engelleniyor, özellikle de yayın sonrası denetim mekanizması devreye giriyor. Bu mekanizma yasal olmayan yollarla Irak’ın bütün iletişim alanlarında hâkim bir durumdadır. Bazı radyolar ekonomi ve siyasi destek bulmadıkları için yayın hayatına son vermişti. Radyolar ağırlıklı olarak Arapça dilinde yayın yapıyorlar. Kütçe, Türkçe ve Süryanice yayınalar ise toplam 40 civarındadır. Irak İletişim Ağı’na bağlı 11 adet radyo bulunmaktadır.

Ayrıca, Irak’ta muhtelif dilde ve ilde yayın yapan diğer yerel radyolar vardır. Bunlardan: “Beytunahrain, SBS radio, Urfm, Bilad, Bağımsız Irak Radyosu, Savutuliraq, Ahwar, Firateyin, Hüriyye, Nas, Dicle, Sewa, IraqFM, Newa, Merbid, Dengi Kürdistan (Dohok), Selam, Müstakbel, Shafaq radio,  Reşit,  Neynava FM ve AM. Musul, Şenaşil Basra, TERT(Türkmeneli)”.  Ancak bu radyoların çoğu etnik gruplara bağlıdır.

Türkçe Radyolar

Türkmeneli FM: Türkmeneli televizyonun ulaştığı bütün coğrafyada, aynı kanaldan 4 dilde (Türkçe, Arapça, Kürtçe ve Farsça) yayın yapan Türkmen FM radyosu da dinlenen en çok radyolardan biridir. Ürdün’ün başkenti Amman’da düzenlenen Irak Radyoları fuarında Irak’ta en çok dinlenen radyo ödülünü aldı. 24 saat yayın yapan Türkmen FM, siyasi, kültürel, toplumsal, dini ve müzik programları yayınlamaktadır.

TERT Radyosu(Kerkük): Irak Türkmen Cephesi’nin TERT tv radyosu olarak Nisan 2001 yılından bugüne kadar Kerkük’te yayın yapmaktadır.

Sümer Radyosu: Türkmen Kültür Cemiyeti’nin yayın organıdır.  Başlangıçta radyonun başında rahmetli edebiyatçı Mevlüt Taha Kayacı var idi. 24 saat yayın yapan Sümer radyo, ağırlıklı olarak dini, kültür ve sanat programları yayınlamaktadır.

Yusuf El-Sıddik Radyosu: Bu radyoda Şair ve işadamı Sami Yusuf Tütüncü ve kardeşleri Cezmi ve İbrahim tarafından 2010 yılında Kerkük’te yayına başladı. Ağırlıklı olarak dini programlar sunan bu radyo halk tarafından beğeniyle takip edilmektedir.

Erbil, Telafer, Tuzhurmatu’da da bazı radyolar günlük yayın yaparak Türkmen toplumunun kültür, sanat ve edebiyatı ile ilgili aydınlatıcı konuları ele almışlardır.

Babagürgür Radyosu: Irak İletişim Ağına bağlı Kerkük TV de Kerkük’te yayın yapan bu radyo Kerkük’te halk tarafından merakla takip edilmektedir. Bir devlet radyosu olarak Irak politikasıyla paralel olarak yayınını sürdürmektedir.

Sonuç:

Irak’ta resmi olarak radyo yayını 1936 yılında başlamıştır. Çok dilde yayın yapan Irak radyosu Türkçe şarkı ve programlarda yayınları arasında yer vermiştir. 1959 yılından Mart 2003 tarihine Bağdat Radyosu Türkmence bölümü olarak yayınını iktidarın denetiminde sürdürmüştür. 2003’ten sonra Türkmence radyosu kısıtlı olsa kısa bir süre Atyaf ve Irak İletişim Ağı bünyesinde bazı yayınlar yaptıktan sonra tamamen Bağdat’ta Türkmence yayını durdurulmuştur. Erbil, Kerkük, Tuzhurmatu’da radyo yayınları devam etmektedir. Telafer ve Musul’da ise IŞİD terör örgütü nedeniyle her hangi bir yayın yapılmamaktadır. Kerkük ve Irak’ın bazı bölgelerinde Ankara’da yayın yapan TRT FM radyosu sürekli ve muntazam bir şekilde yayını 2005 yılından sonra devam etmekte olup, Türkmenler tarafından Türkmeneli TV radyosu ile TERT radyosu gibi merakla izlenmektedir.

Kaynaklar:

-Şemsettin Küzeci, Irak’ta Basın Tarihi, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 2009

-Şemsettin Küzeci, Irak’ta Kütle İletişimi ve Basın Özgürlüğü. Y. Lisan Tezi. Gazi Üniversitesi. 2008

-Şemsettin Küzeci, Irak’ta Televizyon Tarihi. Doktora Tezi. Global Lahey Üniversitesi. 2010

-Beşir Gazetesi, Türkmen Radyosu’nun Açılışı, S. 20, 03 Şubat 1959 Kerkük, s. 10

-İzzettin. Kerkük, “Gazetecilik Tarihi” Beşir Gazetesi, S. 24, Mart 1959 Salı, Kerkük Matbaası, s.3

-Numan Mahir El-Kenani, Irak Radyocular Birliği Başkanı, Mülakat, Bağdat 2007

-Hafiz El-Adili, Bağdat Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Mülakat, Bağdat 2007

www.pdffactory.com

 

 

Önceki İçerikIrak’ta Türkmen Tarihinin Yazarı Şakir Sabır Zabit
Sonraki İçerikITC’den “Bakanlık talebi yineleme” çağrısı
Dr. ŞEMSETTİN KÜZECİ Araştırmacı, eğitimci, gazeteci, şair, yazar Şemsettin Küzeci; 1965 yılında Kerkük’te doğdu. 1989 yılında Musul Üniversitesinden mezun oldu. 5 Yıl Kerkük’te lise öğretmenliği yaptı (1992-1996). Kerkük Televizyonu, Bağdat Türkmence radyosunda “gençlik ve spor” programları hazırlayıp sundu (1992-1995). Yazılarını Bağdat’ta Türkçe yayınlanan “Yurt” gazetesi, “Kardeşlik ve Birlik Sesi” dergilerinde yayınladı. 1993 yılında Irak rejimi tarafından tutuklandı. Üç ay Tikrit muhaberatında kaldıktan sonra serbest bırakıldı. 2015 yılında Musalla Lisesinde Lise öğretmeni olarak çalıştığı mesleğinde kendi isteği üzerinde Kerkük’te emekliye ayrıldı. 1996 yılında siyasi nedenlerden dolayı Irak’ı terk ederek Türkiye’ye yerleşti. 1999 yılında Irak Türkmen Cephesi Türkiye temsilciliğinde Basın Yayın ve Enformasyon Şube Müdürü olarak çalıştı (1999-2003). Kerkük Gazetesi'nin Türkiye temsilciliği ve Türkmeneli TV’de muhabir, programcılığı ve haber müdürü olarak çalıştı (2005-2009). 2008 yılında “Irak Basın Tarihi” üzerine Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo TV ve Sinema bölümünde “Osmanlı’dan Günümüze Irak’ta Basın Tarihi” konulu yüksek lisansını ve 2010 yılında Hollanda'da Global Lahey Üniversitesinde “Irak Televizyonları” üzerine doktorasını yaptı. 2009-2019 yılları arasında Türkmeneli Vakfı Kültür Merkezi'nde Basın ve Kültür Müdürü, 4 Şubat 2019 ile 14 Temmuz 2020 tarihleri arasında (ORSAM) Ortadoğu Araştırmaları Merkezi’nde Türkmen ve Medya uzmanı olarak görev yaptı. 16 Temmuz 2020 tarihinden beri Türkmeneli Vakfı Başkanlığından basın danışmanı olarak görev yapmaktadır. Sürekli basın kartı sahibi olan Küzeci, aynı zamanda Kerkük Gazetesi genel yayın yönetmeni ve Türkiye temsilcisi görevini sürdürmektedir. 2020 yılından beri Türkiye Yazarlar Birliği Ankara Şb. Yönetim kurlu üyesidir. Irak Türklerini; Türkiye, Türk dünyası ve uluslararası faaliyetlerinde gerçekleşen onlarca kongre, kurultay, konferans, bilgi şöleni ve toplantılarda temsil etti. 400’ye yakın uluslararası hizmet, takdir, teşekkür, onur belgesi, plaket ve ödül almıştır. 2006’da Irak, Azerbaycan ve Türkiye ile ilgili yapmış olduğu ilmî ve edebî çalışmalarından dolayı, Azerbaycan’da VEKTOR Uluslararası İlim Merkezi tarafından kendisine “Fahrî Doktora” Payesi verildi. 2022 yılında da Türk Dünyası Akademisi tarafından kendisine “Fahri Profesörlük” Unvanı verildi. Küzeci’nin bazı eserleri ve yazıları Arapça, Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Rus, Özbek, Kazak dillerine tercüme edilmiştir. Basılmış 60 adet eserinden bazıları; Suçum Türk Olmaktır, Kerkük şairleri, Irak Basın Tarihi, Türkmeneli Edebiyatı, İçimizdeki Kerkük, Kerkük Soykırımları, Kerkük’ün Mili Şairi Mehmet İzzet Hattat, Kerkük’ün Efsane Sesi Abdülvahit Küzeci, Nevruz Çiçekleri (Türk Dünyası Kadın Şairleri), Ortadoğu’da Türk Katliamları, Sinan Sait, Türkmen Milli Takımı, Şehit Hüseyin Demirci (Tembel Abbas), Sarmaşık Duygular, Osmanlıdan Günümüze Irak’ta Türkçe Dergiler, Kerkük’ten Azerbaycan’a, Horyatlarım, Kerkük Katliamı, Telaferli Felekoğlu, Kerkük’ten Sesleniş, İçimizdeki Kerkük, Telafer Şairleri… İletişim: www.skuzeci.com skuzeci@gmail.com (+90) 533 255 26 60